Στηριζόμενος στις οικουμενικές αλήθειες της αρχαίας σοφίας και στα μαθήματα της δικής του ζωής, ο ροκ σταρ της σύγχρονης ψυχολογίας και συγγραφέας του μπεστ σέλερ 12 Κανόνες για τη Ζωή Jordan B. Peterson επιστρέφει με το νέο του βιβλίο Πέρα από την τάξη.
Ο Jordan B. Peterson παρουσιάζει άλλους 12 κανόνες που θα μας οδηγήσουν με θάρρος σε μια ζωή γεμάτη νόημα, ισορροπώντας ανάμεσα στο χάος και στην τάξη. Στο απόσπασμα που ακολουθεί, μπορείτε να διαβάσετε τον Τέταρτο Κανόνα από το νέο του βιβλίο:
ΤΕΤΑΡΤΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕ ΟΤΙ Η ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΕΛΛΟΧΕΥΕΙ ΕΚΕΙ ΟΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΠΟΠΟΙΗΣΗ ΕΥΘΥΝΗΣ
ΦΡΟΝΤΙΣΕ ΝΑ ΓΙΝΕΙΣ ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΟΣ
Υπό τον διττό μου ρόλο ως κλινικού ψυχολόγου και καθηγητή πανεπιστημίου έχω προσφέρει καθοδήγηση σε πολλούς ανθρώπους σε θέματα επαγγελματικής ανέλιξης. Υπάρχουν φορές που με συμβουλεύονται επειδή οι συνάδελφοί τους, οι υφιστάμενοί τους ή τα αφεντικά τους δεν κάνουν σωστά τη δουλειά τους. Αυτοί που τους επιβλέπουν, που εργάζονται δίπλα τους ή που δέχονται τις εντολές τους είναι νάρκισσοι, ανίκανοι, κακόβουλοι ή τυραννικοί. Αυτά συμβαίνουν και πρέπει να αντιμετωπιστούν με όποιο εύλογο τρόπο μπορεί να βάλει ένα τέλος σε αυτήν την κατάσταση. Δεν τους ενθαρρύνω να γίνουν οσιομάρτυρες. Δεν είναι καθόλου καλή ιδέα να θυσιάζεσαι αδιαμαρτύρητα για να πάρει κάποιος άλλος τα εύσημα. Παρ’ όλα αυτά υπό τέτοιες συνθήκες –αν είσαι συνετός και προσεκτικός άνθρωπος– μπορεί και πάλι να παρατηρήσεις ότι οι αντιπαραγωγικοί συνάδελφοί σου αφήνουν ένα σωρό πολύτιμες εργασίες σε εκκρεμότητα. Μπορεί λοιπόν να αναρωτηθείς: «Τι θα γινόταν αν τις αναλάμβανα εγώ;». Ακανθώδες ερώτημα. Αυτό που μένει ανολοκλήρωτο είναι συχνά ριψοκίνδυνο, δύσκολο και απαραίτητο. Αλλά μήπως αυτό δεν σημαίνει επίσης ότι είναι άξιο λόγου; Και ίσως να έχεις τα μάτια να δεις ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα, παρόλο που πολύ συχνά φοράς παρωπίδες. Πώς ξέρεις λοιπόν ότι δεν είναι δικό σου πρόβλημα; Γιατί παρατηρείς αυτό το θέμα και όχι κάποιο άλλο; Πρόκειται για ένα ερώτημα που αξίζει να εξεταστεί εις βάθος.
Αν θέλεις να γίνεις ανεκτίμητος σε έναν εργασιακό χώρο –σε οποιαδήποτε κοινότητα–, φρόντισε απλούστατα να κάνεις τα χρήσιμα πράγματα που δεν κάνει κανείς άλλος. Να πηγαίνεις νωρίτερα και να φεύγεις αργότερα από τους συναδέλφους σου (χωρίς όμως να στερηθείς τη ζωή σου). Κοίτα να οργανώσεις ό,τι θεωρείς πως είναι επικίνδυνα ανοργάνωτο. Φρόντισε να δουλεύεις όταν δουλεύεις, και όχι μόνο να δείχνεις ότι δουλεύεις. Και, τέλος, φρόντισε να μάθεις για το πεδίο σου –ή για τον ανταγωνισμό– περισσότερα από όσα ήδη γνωρίζεις. Αυτά θα σε κάνουν ανεκτίμητο – πραγματικό στυλοβάτη. Οι άλλοι θα το προσέξουν και θα αρχίσουν να εκτιμούν τα προσόντα που με τόσο κόπο απέκτησες.
Θα μπορούσε να προβάλει κανείς την εξής ένσταση: «Μα δεν θα τα κατάφερνα αν αναλάμβανα κάτι τόσο σημαντικό». Αν όμως διαπλάσεις τον εαυτό σου έτσι ώστε να γίνεις ο άνθρωπος που θα τα κατάφερνε; Θα μπορούσες να ξεκινήσεις προσπαθώντας να δώσεις λύση σε ένα μικρό πρόβλημα – σε κάτι που σε ενοχλεί, που νομίζεις ότι μπορείς να το διορθώσεις. Θα μπορούσες να ξεκινήσεις αντιπαλεύοντας με έναν δράκο που έχεις αρκετές πιθανότητες να κατατροπώσεις. Ένα τόσο δα ερπετό μπορεί να μην πρόλαβε να συσσωρεύσει πολύ χρυσάφι, μπορεί να υπάρχει κάποιος διεκδικήσιμος θησαυρός και μπορεί μια τέτοια αποστολή να έχει εύλογες πιθανότητες να στεφθεί με επιτυχία (και λιγότερες να οδηγήσει στο στόμα του κτήνους και στον θάνατο). Υπό κανονικές συνθήκες, το να αναλάβεις τις πλεονάζουσες ευθύνες είναι μια ευκαιρία να γίνεις πραγματικά ανεκτίμητος. Και τότε, αν θέλεις να διαπραγματευτείς μια αύξηση ή κάποια αυτονομία –ή ακόμη και περισσότερο ελεύθερο χρόνο–, μπορείς να πας στο αφεντικό σου και να πεις: «Αυτά τα δέκα πράγματα, όλα καίριας σημασίας, φώναζαν ότι έπρεπε να γίνουν, και τα κάνω όλα εγώ. Αν με βοηθήσεις λίγο κι εσύ, θα συνεχίσω έτσι. Μπορεί μάλιστα να βελτιωθώ. Και όλα γύρω μου, συμπεριλαμβανομένης της δικής σου ζωής, θα βελτιωθούν επίσης». Και τότε, αν το αφεντικό σου έχει μυαλό –και ενίοτε τα αφεντικά τυχαίνει να έχουν μυαλό–, η διαπραγμάτευσή σου θα στεφθεί με επιτυχία. Έτσι είναι αυτά τα πράγματα. Και μην ξεχνάς ότι δεν είναι λίγοι οι αυθεντικά καλοί άνθρωποι που θα χαρούν να τείνουν χείρα βοηθείας σε κάποιον χρήσιμο και αξιόπιστο. Είναι μία από τις πραγματικά αλτρουιστικές απολαύσεις της ζωής και δεν θα πρέπει να υποτιμήσουμε ή να αγνοήσουμε το βάθος της καταφεύγοντας στον φτηνό κυνισμό που λανσάρεται ως σοφία της ζωής.
Φαίνεται πως το νόημα που κάνει τη ζωή άξια να βιωθεί έγκειται στην ανάληψη ευθυνών. Αν είμαστε τυχεροί, όταν κάνουμε ανασκόπηση των πεπραγμένων μας, σκεφτόμαστε: «Εγώ το έκανα αυτό και ήταν πολύτιμο. Δεν ήταν εύκολο. Αλλά άξιζε τον κόπο». Είναι παράξενο και παράδοξο ότι υπάρχει σχέση αμοιβαιότητας μεταξύ της αξίας ενός πράγματος και της δυσκολίας όσον αφορά την επίτευξή του. Φαντάσου την ακόλουθη συζήτηση: «Θες να τα βρεις δύσκολα;» «Όχι, τα θέλω εύκολα». «Σύμφωνα με την εμπειρία σου, είχε αξία κάτι εύκολο που έκανες;» «Τι να πω, όχι, μάλλον όχι και τόσο συχνά». «Τότε ίσως στην πραγματικότητα να θέλεις κάτι δύσκολο». Θεωρώ ότι αυτό είναι το μυστικό για τον λόγο ύπαρξης του Είναι: η δυσκολία είναι απαραίτητη.
Αυτός είναι ο λόγος που οικειοθελώς και ευχαρίστως θέτουμε όρια στον εαυτό μας. Κάθε φορά που παίζουμε ένα παιχνίδι, λόγου χάριν, δεχόμαστε ένα σύνολο αυθαίρετων οριοθετήσεων. Περιστέλλουμε και περιορίζουμε τον εαυτό μας και εξερευνούμε τις δυνατότητες που αποκαλύπτονται κατ’ αυτόν τον τρόπο. Αυτό καθιστά το παιχνίδι παιχνίδι. Δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τους αυθαίρετους κανόνες. Τους υιοθετείς οικειοθελώς, παράλογα, όπως στο σκάκι: «Μπορώ να μετακινήσω τον ίππο μόνο σε σχήμα Γ. Μα τι γελοίο! Αλλά και πόσο διασκεδαστικό!». Γιατί, περιέργως, δεν έχει καθόλου γούστο αν μπορείς να μετακινήσει οποιοδήποτε κομμάτι όπου θέλεις. Δέξου όμως κάποιους περιορισμούς και είσαι μες στο παιχνίδι. Δέξου τους, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, ως απαραίτητη πτυχή του Είναι και ως επιθυμητή πτυχή της ζωής. Θεώρησε ότι αποδεχόμενος τα όρια μπορείς να τα υπερβείς. Και τότε μπορείς να παίξεις αυτό το οριοθετημένο παιχνίδι καταπώς πρέπει.
Και όλα αυτά δεν έχουν μόνο ψυχολογική βαρύτητα, ούτε πρόκειται απλώς και μόνο για ένα παιχνίδι. Χρειαζόμαστε νόημα, αλλά και τα προβλήματα χρειάζονται επίλυση. Είναι πολύ ευεργετικό, από ψυχολογική οπτική, να βρούμε κάτι σημαντικό – κάτι για το οποίο (ή στο οποίο) αξίζει να θυσιαστούμε, κάτι με το οποίο αξίζει να τεθούμε αντιμέτωποι, να αναμετρηθούμε. Όμως τα βάσανα και η μοχθηρία που χαρακτηρίζουν τη ζωή είναι αληθινά, με τις τρομερές συνέπειες που συνεπάγεται αυτό – και η ικανότητά μας να λύνουμε προβλήματα, μέσω της αντιμετώπισής τους και της αναμέτρησης μαζί τους, είναι επίσης αληθινή. Αναλαμβάνοντας την ευθύνη, μπορούμε να βρούμε έναν δρόμο μεστό νοήματος, να βελτιώσουμε την προσωπική μας κατάσταση από ψυχολογική άποψη και να διορθώσουμε ουσιαστικά κάτι που νιώθουμε ότι είναι αφόρητα λάθος. Επομένως μπορούμε να έχουμε και τον σκύλο χορτάτο και την πίτα ολόκληρη.
Περισσότερα για το βιβλίο του Jordan B. Peterson με τίτλο Πέρα από την τάξη θα βρείτε εδώ.
