Μιλήσαμε με την ψυχολόγο και κοινωνική ερευνήτρια Αγνή Μαριακάκη με αφορμή το βιβλίο της «Μάθε από το παρελθόν σου, αγάπησε τον εαυτό σου, ζήσε τη ζωή που σου αξίζει», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Key Books.
Συνέντευξη στην Ελένη Κορόβηλα
Πολύ συχνά θεωρούμε πως τα παιδικά μας τραύματα ή αυτά που βαφτίζουμε τραύματα είναι ανεπούλωτα. Ισχύει κάτι τέτοιο ή απλώς δραματοποιούμε την εικόνα μας;
Εξαιρετικό ερώτημα. Η αλήθεια είναι ότι όλα τα τραύματα επουλώνονται. Δηλαδή, προσαρμοζόμαστε σε αυτά, στις συνέπειές τους, μαθαίνουμε από αυτά, ζούμε με την πραγματικότητά τους και συνεχίζουμε. Θα οφείλουμε πάντα πολλά από τα χαρίσματα, τις δυνάμεις και τις αντοχές μας στα παιδικά μας τραύματα, γιατί το είδος μας κατέχει τη μοναδική ικανότητα να εξελίσσεται μέσα από την προσαρμογή στον πόνο και στην απώλεια.
Κι από την άλλη, πολλές φορές τα δύσκολα βιώματα αφήνουν κατάλοιπα που αν δεν τα δουλέψει κανείς αφαιρούν τη χαρά της ζωής και την ικανότητα της σύνδεσης και της πληρότητας.
Μπορούμε να συμβιβαστούμε με το παρελθόν μας και να κρατήσουμε μόνο ό,τι είναι θετικό; Υπάρχει τέτοιος μηχανισμός;
Είναι αυτό που οι ερευνητές Tedeschi και Calhoun ονόμασαν «Μετα Τραυματική Ανάπτυξη» σε αντιδιαστολή με τη «Μετα Τραυματική Διαταραχή». Παρατήρησαν ότι κάποιοι άνθρωποι μετά από εξαιρετικά δύσκολα βιώματα ήσαν σε θέση να βιώνουν τη ζωή τους καλύτερα από πριν, να κάνουν σπουδαίες θετικές αλλαγές και να προχωρούν μπροστά. Το καθοριστικό στοιχείο ήταν η ικανότητα αυτών των ανθρώπων να βρίσκουν ένα νόημα, μια ουσία σε κάθε δύσκολο βίωμα. Ποιος είναι λοιπόν ο μηχανισμός της ανάπτυξης μετά από ένα τραύμα:
Πρώτα: η παραδοχή ότι το ζητούμενο δεν είναι να περνάμε καλά, χωρίς ζόρια, χωρίς δυσκολίες. Το ζητούμενο είναι να είμαστε άνθρωποι παντός καιρού, αντοχής και ευελιξίας, γιατί η ζωή είναι από τη φύση της μη ανετοκεντρική. Άρα αμέσως μετά έρχεται η προσωπική επιλογή του καθενός: επιλέγω και στα βαθύτερα σκοτάδια μου να μην παραδίνομαι σε ό,τι μου συμβαίνει, αλλά να αγωνίζομαι γιατί το κέρδος μου είναι το σθένος το ίδιο.
Η κοινωνία μάς ζητάει να είμαστε τέλειοι, παραγωγικοί, δημιουργικοί αλλά και πειθήνιοι. Κάτω από αυτές τις απαιτήσεις πώς μπορεί ένας άνθρωπος να αγαπήσει τον εαυτό του;
Αυτά τα δύο δεν συμβαδίζουν. Τα σημερινά κοινωνικά πρότυπα επίτευξης και τελειότητας δεν θα συμβαδίσουν ποτέ με τον επαρκή εαυτό. Τα ψηφιακά κοινωνικά δίκτυα είναι «ναοί εκπαίδευσης», όπου αόρατα, ασυνείδητα, επιτρέπεις να εκπαιδεύεσαι στο να νιώθεις λιγοστός, ανεπαρκής, κατώτερος, σε σύγκριση με τους σκηνοθετημένους τέλειους εαυτούς των εκατοντάδων επαφών που ακολουθείς.
Αγαπάς το κατοικίδιό σου, το σκυλάκι σου αυτονόητα, χωρίς αυτό να πρέπει πρώτα να σου αποδείξει το παραμικρό. Όμως δεν αγαπάς τον εαυτό σου εξίσου αυτονόητα και νιώθεις διαρκώς πως όλο και κάτι έχεις να αποδείξεις.
Αντίθετα, το να αγαπήσω τον εαυτό μου σημαίνει να κατανοώ ότι αξίζω επειδή αναπνέω, όχι επειδή αποδίδω. Αγαπάς το κατοικίδιό σου, το σκυλάκι σου αυτονόητα, χωρίς αυτό να πρέπει πρώτα να σου αποδείξει το παραμικρό. Όμως δεν αγαπάς τον εαυτό σου εξίσου αυτονόητα και νιώθεις διαρκώς πως όλο και κάτι έχεις να αποδείξεις.
Νομίζω ότι ένα σπουδαίο αίτημα για όλους μας είναι να ορίσουμε εξ’ αρχής, για τον εαυτό μας, τι σημαίνει επιτυχία. Όχι, επιτυχία δεν είναι η κατάκτηση. Επιτυχία είναι η ικανότητά μου να είμαι εσωτερικά αυτόνομος, ώστε να μπορώ να αισθάνομαι άξιος κι επαρκής για τις αξίες μου, για μένα κι όχι για τις κατακτήσεις μου και τα επιτεύγματά μου.
Αξίζει να κυνηγάμε τα «πολλά» ή να αρκούμαστε στα «λίγα»;
Αυτό είναι ένα εξαιρετικά ουσιαστικό δίλημμα. Ούτε τα πολλά, λοιπόν, ούτε τα λίγα. Μόνο την εσωτερική μας πυξίδα να κυνηγάμε, για το τι ταιριάζει σε μας στις ανάγκες μας, στο στάδιο της ζωής μας. Για παράδειγμα, το να αποφασίσει μια γυναίκα να κάνει καριέρα μητέρας στη ζωή της και τίποτα άλλο, για κάποιον μπορεί να φαίνεται «λίγο», αλλά για την ίδια μπορεί να είναι το «παν».
Στην κοινωνία μας δαιμονοποιούμε μια απλή ζωή, όπου κανείς αντί να κυνηγά εκατό στόχους ταυτόχρονα, αρκείται στα «λίγα». Ναι, αλλά είναι όντως «λίγα»; Είναι «λίγο» το να είναι κανείς καλά, και ήσυχος μέσα του, ακόμα κι αν δεν πάει ποτέ στην Παταγωνία ή δεν γίνει ποτέ διευθυντής; Κι αν έχεις μέσα σου το πάθος ή τη φλόγα να κυνηγήσεις «πολλά», κι αυτό υπέροχο, αν εκφράζει την ψυχή σου και όχι την αναζήτηση των «μπράβο» και της εξωτερικής επικύρωσης.
Συνήθως ο φόβος της αποτυχίας ή μιας πιθανής ήττας μπλοκάρει τις αποφάσεις μας. Γιατί δεν μπορούμε να μάθουμε ότι δεν θα τα καταφέρνουμε πάντα;
Ισχύει ότι εκπαιδευόμαστε να παίρνουμε την αποτυχία πολύ προσωπικά, κι αυτό γιατι στο σχολείο από την πρώτη μέρα «μετριόμαστε» και «βαθμολογούμαστε» με κριτήριο το αποτέλεσμα και όχι με κριτήριο τη σκέψη, την προσπάθεια, την αφοσίωση στο στόχο. Ονομάζουμε «επιτυχία» ό,τι καταφέρνουμε με την πρώτη. Δεν θεωρούμε εφάμιλλη «επιτυχία» το να περάσει ένα παιδί τις εισαγωγικές εξετάσεις με την τρίτη προσπάθεια.
Αποτυχία σημαίνει πώς πρέπει να πάω από άλλο δρόμο για να πετύχω κάτι, ή χρειάζεται να μάθω περισσότερα για να το καταφέρω, ή χρειάζεται να βρω ένα άλλο στόχο γιατί αυτός εδώ δεν είναι για μένα.
Θα πρέπει να ορίσουμε αλλιώς την αποτυχία ως την ευπρόσδεκτη «ανακατεύθυνση» προς ένα στόχο. Αποτυχία σημαίνει πώς πρέπει να πάω από άλλο δρόμο για να πετύχω κάτι, ή χρειάζεται να μάθω περισσότερα για να το καταφέρω, ή χρειάζεται να βρω ένα άλλο στόχο γιατί αυτός εδώ δεν είναι για μένα. Με άλλα λόγια κάθε αποτυχία μου είναι η ευκαιρία μου για ουσιαστικές πληροφορίες για το επόμενο στάδιό μου. Και το να απεξαρτηθώ από τον εθισμό στο να πετυχαίνω με το πρώτο και αμέσως αλλιώς αξίζω λιγότερο, είναι ένα αληθινό βήμα απελευθέρωσης και αυθεντικότητας.
Τις μεγάλες τρικλοποδιές τις βάζουμε εμείς στον εαυτό μας ή φταίνε «οι συγκυρίες» ή «οι άλλοι» για την τροπή που πήρε η ζωή μας;
Η ζωή θα είναι πάντα, νομοτελειακά, γεμάτη ανατροπές, ματαιώσεις, δυσκολίες, κακές συγκυρίες. Κάτι σαν το ταξίδι του Οδυσσέα. Θα έχει και Συμπληγάδες Πέτρες, και Σκύλλα και Χάρυβδη και Σειρήνες. Τρικολοποδιές θα βάλουμε σίγουρα στον εαυτό μας επειδή κουβαλάμε τα μοτίβα και τα βαρίδια από το παρελθόν μας.
Ωστόσο, κάθε φορά, ακριβώς σαν τον Οδυσσέα, ανεξάρτητα από το ποιες είναι οι συνθήκες, τις επιλογές και τις αποφάσεις τις παίρνουμε εμείς. Κι όταν παρατηρούμε στη ζωή μας επαναλαμβανόμενα μοτίβα, παρόμοια προβλήματα ξανά και ξανά, σημαίνει ότι κάνουμε τις ιδίες κακές επιλογές κατ’ εξακολούθηση. Γι’ αυτό και η τολμηρή αυτογνωσία είναι το σπουδαιότερο δώρο που μπορεί κανείς να προσφέρει στον εαυτό του.
Το παρελθόν αλλάζει, μετασχηματίζεται ή μένει ένας παγωμένος χρόνος στον οποίο δεν είμαστε σε θέση επέμβουμε;
Για όλους μας το παρελθόν είναι μια «κατασκευή». Όλες οι σχετικές έρευνες δείχνουν ότι οι μνήμες μας είναι σκόρπιες και σκιώδεις, δεν είναι σχεδόν ποτέ πλήρεις και ακριβείς. Αυτό που θυμόμαστε ως βίωμα από το παρελθόν μας, είναι οι δικές μας αντιδράσεις, οι σκέψεις και τα συναισθήματά μας. Αν ρωτήσεις δύο αδέλφια που έζησαν το ίδιο γεγονός στα παιδικά τους χρόνια, θα ακούσεις δύο πολύ διαφορετικές ιστορίες.
Είμαστε νευρολογικά σχεδιασμένοι με την ικανότητα να αναδιατάσσουμε τον εαυτό μας συνέχεια. Η ικανότητα να προσαρμοζόμαστε και να προχωράμε, οποιοδήποτε και να είναι το παρελθόν μας, είναι αξιοθαύμαστο χαρακτηριστικό του είδους μας.
Όταν το παρελθόν έχει υπάρξει τραυματικό, πράγματι παγώνει ο χρόνος και κρατά εγκλωβισμένο και τον άνθρωπο. Μπορούμε να επέμβουμε; Ποτέ δεν είναι αργά να «ξαναζήσει» κανείς αλλιώς το παρελθόν του. Είμαστε νευρολογικά σχεδιασμένοι με την ικανότητα να αναδιατάσσουμε τον εαυτό μας συνέχεια. Η ικανότητα να προσαρμοζόμαστε και να προχωράμε, οποιοδήποτε και να είναι το παρελθόν μας, είναι αξιοθαύμαστο χαρακτηριστικό του είδους μας. Ο πρόσθιος λοβός του εγκεφάλου μας δίνει τη δυνατότητα να επανερμηνεύουμε, να νοηματοδοτούμε τα βιώματά μας. Με αυτό τον τρόπο πράγματι μπορούμε να μετασχηματίσουμε το πώς τα βιώματά μας διαμορφώνουν τις αποφάσεις, τις επιλογές και το μέλλον μας.
* Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στην bookpress.gr.
