Τρέξιμο αντί για χάπια; Φυσική αγωγή ενάντια στο μπούλινγκ; Μια αποκλειστική συνέντευξη με τον καθηγητή Ψυχιατρικής του Χάρβαρντ και συγγραφέα best seller βιβλίων, Τζον Ρέιτι, για το πώς και γιατί η γυμναστική επηρεάζει το μυαλό μας.

Συνέντευξη στον Μανώλη Ανδριωτάκη

Δεν ξέρω αν έχει τύχει και σε εσάς, εγώ το έζησα μέσα στην πανδημία: δυσκολευόμουν να πάρω βαθιές ανάσες, με αποτέλεσμα να βιώνω ένα δυσάρεστο αίσθημα, και έτσι επισκέφτηκα έναν γιατρό ο οποίος, μετά τις απαραίτητες εξετάσεις, μου συνταγογράφησε Xanax. Καταλαβαίνοντας ότι έπρεπε να καταπολεμήσω την αιτία του προβλήματος και όχι το αποτέλεσμα, επέλεξα να μην πάρω τα χάπια. Αντίθετα, ξεκίνησα απλώς να περπατάω περισσότερο, και σταδιακά το σύμπτωμα υποχώρησε. Τέσσερα χρόνια μετά, έχω απέναντι μου τον Τζον Ρέιτι, κλινικό καθηγητή Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και συγγραφέα βιβλίων που πωλούν πολλές χιλιάδες αντίτυπα. «Η αλήθεια είναι ότι συνταγογραφούμε πολύ εύκολα τα υπέροχα αυτά φάρμακα, γιατί είναι μια γρήγορη λύση», μου λέει. «Το κάνουμε γιατί φαίνεται να είναι επιστημονικό και γιατί λειτουργεί πολλές φορές. Υπάρχουν όμως και παρενέργειες. Γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει να επιστρέφουμε στις παλιές μέρες. Αν είχατε πάει στον Ιπποκράτη το 300 π.Χ. με το ίδιο σύμπτωμα, θα σας έλεγε: “Πήγαινε μια βόλτα”. Και αν επιστρέφοντας εξακολουθούσες να έχεις το πρόβλημα, θα σου πρότεινε να πας έναν ακόμα μεγαλύτερο περίπατο».

Είτε αντικαταθλιπτικά, είτε άσκηση
Παλιότερα είχε κυκλοφορήσει στα ελληνικά το βιβλίο του Ζώντας με τη διάσπαση (εκδ. Νίκας), αλλά αφορμή για τη συνομιλία μας στάθηκε το πολυσυζητημένο Spark (σπίθα) που μεταφράστηκε πέρυσι ως Πώς η άσκηση απογειώνει τη ζωή σου (εκδ. Key Books). Τι πραγματεύεται; Την επιστημονική τεκμηρίωση της θετικής επίδρασης που έχει η αερόβια άσκηση στον εγκέφαλο ή με πολύ πιο απλά λόγια: η άσκηση, εκτός από πιο υγιείς, μας κάνει και πιο έξυπνους. «Έχω παίξει τένις, σκουός, ποδόσφαιρο, αμερικανικό ποδόσφαιρο, μπάσκετ, τα πάντα. Έτσι ήταν στα μέρη μου τότε – μόνο αυτό κάναμε», λέει ο Ρέιτι. «Μεγάλωσα με την ιδέα του αθλητισμού, χωρίς ποτέ να συνειδητοποιώ πόσο μεγάλη επίδραση είχε στον εγκέφαλό μου. Η πρώτη μου πραγματική γνωριμία με την επίδραση της άσκησης στον εγκέφαλο έγινε στην Ιατρική Σχολή το 1975. Μόλις είχαμε ανακαλύψει τα καταπληκτικά αντικαταθλιπτικά μας. Έμαθα τότε ότι υπήρχε ένα νοσοκομείο στη Νορβηγία στο οποίο οι άνθρωποι με συμπτώματα κατάθλιψης έπαιρναν είτε αντικαταθλιπτικά είτε ένα πρόγραμμα άσκησης. Είπα: Τι στο καλό είναι αυτό; Οι ασθενείς γυμνάζονταν τρεις φορές την ημέρα κι είχαν το ίδιο αποτέλεσμα. Και κάπως έτσι ανακάλυψα τα οφέλη της άσκησης». Ο Ρέιτι επικαλείται ένα πλήθος ερευνών που αποδεικνύουν ότι, αν βάλει κάποιος την αερόβια άσκηση στη ζωή του, θα δει ραγδαία βελτίωση των δεικτών της υγείας αλλά και του εγκεφάλου του. «Στο Πανεπιστήμιο Ντιουκ», σημειώνει, «σε μία από τις καλύτερες ιατρικές σχολές στις Ηνωμένες Πολιτείες, έκαναν μια έρευνα που εξέτασε 100 άτομα με χρόνια κατάθλιψη. Σε μια ομάδα έδωσαν αυξανόμενες δόσεις ενός αντικαταθλιπτικού και σε μια άλλη έδωσαν ένα πρόγραμμα γυμναστικής. Στη συνέχεια μέτρησαν την επίδραση και βρήκαν ότι τα αποτελέσματα ήταν ίδια. Σε διάστημα έξι μηνών έως ενός έτους, εκείνοι που δεν σταμάτησαν να γυμνάζονται υποτροπίαζαν λιγότερο. Το πρόβλημα είναι ότι, όταν δώσεις στους ανθρώπους ένα αντικαταθλιπτικό και αρχίζουν να βλέπουν μεγάλη βελτίωση, τότε σταματούν. Σταματούν γιατί νιώθουν καλύτερα. Και έτσι αυτό οδηγεί σε επανάληψη της κατάθλιψης. Αλλά οι άνθρωποι που αρχίζουν να ασκούνται συνειδητοποιούν πόσο σημαντικό είναι αυτό που κάνουν, και συνεχίζουν».

Το τεράστιο όφελος για τα παιδιά
Αναρωτιέται λοιπόν κανείς γιατί δεν βλέπουμε γύρω μας μια γενικευμένη τάση προς την αερόβια άσκηση, ειδικά στην Ελλάδα, όπου παρατηρείται μια επιδημία παχυσαρκίας ήδη σε πολύ μικρές ηλικίες. Ο Ρέιτι περιγράφει ένα πολύ επιτυχημένο πρόγραμμα στα σχολεία του Νέιπερβιλ των ΗΠΑ, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει οδηγό και για τη χώρα μας. Το μάθημα της γυμναστικής, που το έχουμε εδώ και δεκαετίες τόσο περιφρονημένο, μπορεί να είναι και το σημαντικότερο όλων αναφορικά με την εξέλιξη των γνωστικών μας λειτουργιών. «Οι άνθρωποι δυσκολεύονται να πιστέψουν ότι η άσκηση έχει τόσο ευεργετικά αποτελέσματα στον εγκέφαλο», λέει ο ψυχίατρος, «και δεν είναι πολύ δεκτικοί». Η πρόταση για το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι σαφής: «Θα πρέπει να ενισχύσετε το πρόγραμμα φυσικής αγωγής στα σχολεία σας. Επικεντρωθείτε στη φυσική κατάσταση των παιδιών, το όφελος θα είναι τεράστιο». Ο Ρέιτι παραδέχεται ότι το μήνυμά του ακούγεται πολύ πιο εύκολα στην Ασία. «Οταν κυκλοφόρησε το βιβλίο μου, το διάβασε ο πρόεδρος της Ταϊβάν, ο οποίος ήταν τριαθλητής. Με κάλεσε λοιπόν και επί δύο εβδομάδες έδινα διαλέξεις σε διάφορα μέρη της χώρας. Διοργανώσαμε ένα μεγάλο συνέδριο για όλη την Ανατολική Ασία, με δέκα ειδικούς σε θέματα γυμναστικής από την Ταϊβάν. Ο πρόεδρος κι εγώ τρέξαμε τρία χιλιόμετρα, στις 6.30 το πρωί, και είχαμε περίπου 7.500 συμπατριώτες του να τρέχουν μαζί μας. Το ξανακάναμε και την επόμενη χρονιά. Τότε κυκλοφόρησε η είδηση στην Κίνα κι είπαν ότι αυτό είναι κάτι που πρέπει να κάνουμε κι εδώ. Έπειτα, ακολούθησε η Ιαπωνία. Στο τέλος, ήρθε η σειρά της Νότιας Κορέας». Ο καθηγητής υποστηρίζει ότι με την άσκηση αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά η ΔΕΠΥ, ο αυτισμός, καθώς και εθισμοί. Μάλιστα, με πληροφορεί ότι ο υπουργός Παιδείας της Νότιας Κορέας ενδιαφέρθηκε για το μήνυμά του εξαιτίας της ενδοσχολικής βίας. «Στη Νότια Κορέα είχαν σοβαρό πρόβλημα», μου λέει. Οι άντρες συναντήθηκαν δύο φορές, συζήτησαν επί μακρόν και το αποτέλεσμα ήταν το 2014 να προστεθεί μία ακόμα ώρα γυμναστικής στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα των σχολείων. «Είχε υπόψη του το παράδειγμα του Νέιπερβιλ. Του είπα ότι ο λόγος που δεν υπάρχει σχολικός εκφοβισμός εκεί είναι επειδή όλα τα παιδιά συμμετέχουν σε παιχνίδια με τα υπόλοιπα παιδιά- με αυτόν τον τρόπο αλληλεπιδρούν. Παίζουν βόλεϊ και μπάσκετ μεταξύ τους και έτσι μαθαίνουν ότι οι συμμαθητές τους είναι εντάξει και ότι δεν υπάρχει λόγος να χρησιμοποιήσεις τη βία για να νιώσεις ανώτερος».

Προς μια αρμονική κοινωνία
Κάθε τόσο ο Ρέιτι επιστρέφει στους αρχαίους Έλληνες και πιο συγκεκριμένα στον αγαπημένο του Πλάτωνα, «τον πατέρα της φυσικής αγωγής» όπως τον αποκαλεί. Μου διαβάζει ένα σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο του: «Οι σωματικές δραστηριότητες θα ενσταλάξουν βασικές αρετές και θα επηρεάσουν θετικά την ευημερία των ατόμων. Ο Πλάτωνας υποστήριξε ότι η άσκηση παράλληλα με τις πνευματικές ασχολίες θα συνέβαλλε στις δυνατότητες του ατόμου και θα προωθούσε αρμονικές κοινωνίες». Μάλιστα προσθέτει ότι, αν έγραφε σήμερα το βιβλίο, θα έδινε περισσότερη έμφαση στην ωκυτοκίνη, η οποία ονομάζεται «ορμόνη του δεσμού». Τα τελευταία 15 χρόνια έχουν γραφτεί πολλά σχετικά με τη σχέση της άσκησης με την εν λόγω ορμόνη, η οποία βοηθά τους ανθρώπους να θέλουν να δεθούν μεταξύ τους. «Η άσκηση βοηθά στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, στην κοινωνική προσοχή. Μετρήσαμε όλων των ειδών τα πράγματα και βρήκαμε ότι, μεταξύ άλλων, βελτιώθηκε και η προσοχή των παιδιών», αναφέρει χαρακτηριστικά. Γιατί όμως οι δυτικές κοινωνίες δυσκολεύονται ακόμα τόσο πολύ να αγκαλιάσουν μαζικά την άσκηση; «Θέλουν να καθόμαστε και να βλέπουμε διαφημίσεις», αποφαίνεται αφοπλιστικά ο Ρέιτι, αναφερόμενος στις βιομηχανίες που προωθούν έναν πολύ διαφορετικό τρόπο ζωής, όπου η γυμναστική δε αποτελεί προτεραιότητα. «Όμως, ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι μπορούν να είναι επιτυχημένοι είναι επειδή δίνουν προσοχή στο σώμα τους», καταλήγει. «Όταν έχεις το σώμα σου σε καλή κατάσταση, τότε κι ο εγκέφαλός σου ακολουθεί». Ναι, τα έχουν πει και οι αρχαίοι μας πρόγονοι, αλλά μια τεκμηριωμένη επανάληψη ποτέ δεν βλάπτει, έτσι δεν είναι;

* Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο περιοδικό Κ της Καθημερινής (24 Νοεμβρίου 2024)