Μία από τις διασημότερες φράσεις που έχει ειπωθεί ποτέ (αν όχι η διασημότερη) για την άμεση σχέση εκπαίδευσης – περιορισμού ή και εξάλειψης των παραβατικών συμπεριφορών ανήκει στον σπουδαίο Γάλλο συγγραφέα Βίκτωρ Ουγκώ: «Εκεί που ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή». Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου (23/4), συνομιλήσαμε με τον Πέτρο Δαμιανό, τον άνθρωπο που έχει αφιερώσει τη ζωή του στο να κάνει το απόφθεγμα αυτό πραγματικότητα. Ο κ. Δαμιανός είναι καθηγητής μαθηματικών, εμπνευστής και διευθυντής του σχολείου των φυλακών νέων Αυλώνα. Τον ευχαριστούμε από καρδιάς γι’ αυτή τη συζήτηση.
Πότε και πώς δημιουργήθηκε το σχολείο στις φυλακές νέων Αυλώνα;
Το σχολείο δημιουργήθηκε το 2000, αλλά υπήρξε μια προεργασία από το 1994. Τότε, είχα την ιδέα πως θα πρέπει να βοηθήσουμε τα παιδιά τα οποία βρίσκονται σε ιδρύματα που εποπτεύονται από το υπουργείο Δικαιοσύνης (όπως είναι οι παιδικές στέγες, τα αναμορφωτήρια, οι φυλακές ανηλίκων), ώστε να μπορούν να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση. Έτσι, δημιουργήθηκε μια ομάδα από εκπαιδευτικούς, στην αρχή ξεκινήσαμε από το Ίδρυμα Αγωγής Αρρένων Παπάγου και στη συνέχεια επεκταθήκαμε και σε άλλα ιδρύματα.
Όλο αυτό μέχρι το 1997, όταν χρειάστηκε να βοηθήσουμε έναν μαθητή στις φυλακές ανηλίκων. Η εμπειρία στις φυλακές ανηλίκων ήταν πολύ δυνατή. Η βοήθεια που δόθηκε στο ένα παιδί, την επόμενη χρονιά έκανε 11 παιδιά να θέλουν να πάνε σχολείο, τη μεθεπόμενη χρονιά 23 παιδιά θέλησαν να πάνε σχολείο κ.λπ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ασκηθεί πίεση στην πολιτική ηγεσία, τόσο από εμάς τους εθελοντές, όσο και από τη νέα γενιά, από φορείς, από τον δήμο και έτσι, το 2000, δημιουργήθηκε στις φυλακές ανηλίκων Αυλώνα ένα παράρτημα γυμνασίου, που μου ζητήθηκε να διευθύνω. Το 2003, αυτό το παράρτημα έγινε κανονικό σχολείο και απέκτησε και λύκειο.
Ουσιαστικά, αυτό που συνέβη είναι ότι πρώτα δημιουργήθηκαν μαθητές και στη συνέχεια δημιουργήθηκε σχολείο.
Πείτε μας δυο λόγια για το εγχείρημα «Προσπαθώντας TV», το οποίο και μπήκε σε εφαρμογή για την τηλεκπαίδευση των μαθητών σας, εν μέσω κορονοϊού.
Η χρονιά που διανύουμε τώρα ξεκίνησε με τις καλύτερες των προϋποθέσεων. Ερχόμασταν από μια λαβωμένη χρονιά, την περσινή, με τον κορονοϊό να σταματά την εκπαιδευτική διαδικασία τον περασμένο Μάρτιο με το πρώτο lockdown. Ταλαιπωρήθηκαν τα παιδιά, όμως τον Σεπτέμβριο ξεκινήσαμε πολύ καλά. Είχαμε ρεκόρ εγγραφών, συγκεκριμένα γράφτηκαν στο σχολείο περίπου το 95% – 96% των παιδιών που βρίσκονται μέσα στο κατάστημα του Αυλώνα. Για να καταλάβετε, τα προηγούμενα χρόνια πλησιάζαμε περίπου στο 85%. Η στελέχωση του σχολείου έγινε πολύ έγκαιρα, η σχολική χρονιά ξεκίνησε με ζωντάνια τον Σεπτέμβρη – Οκτώβρη και, ξαφνικά, το Νοέμβριο έρχεται το δεύτερο lockdown.
Το lockdown για εμάς είναι πολύ πιο σκληρή υπόθεση, σε σύγκριση με τα άλλα σχολεία. Γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε μαθήματα διά ζώσης λόγω κορονοϊού, αλλά δεν μπορούμε να πραγματοποιήσουμε και την τηλεκπαίδευση όπως στα υπόλοιπα σχολεία, καθώς απαγορεύονται τα laptops στα κελιά. Άρα, lockdown για εμάς σημαίνει μηδέν εκπαίδευση. Για να σας πω την αλήθεια, εγώ περίμενα ότι στις γιορτές θα ανοίξουμε και θα ισοφαρίσουμε, κάπως, τον χαμένο χρόνο. Όταν, όμως, ανακοινώθηκε η παράταση του lockdown, μ’ έπιασε μια μεγάλη αγωνία γιατί κατάλαβα ότι θα είχε μέλλον η εν λόγω κατάσταση. Ζήτησα, δεν σας κρύβω, από την πολιτική ηγεσία και των τριών υπουργείων που εμπλέκονται στην περίπτωσή μας (Παιδείας, Προστασίας του Πολίτη και Υγείας) να εξαιρεθεί το σχολείο των φυλακών Αυλώνα από το lockdown, καθώς δεν είχαμε κάποιο κρούσμα, τα παιδιά είναι εσώκλειστα και το περιβάλλον είναι προστατευμένο. Δυστυχώς, δεν εξαιρέθηκε.
Η αγωνία μου με οδήγησε να σκεφτώ πώς μπορούμε να αναπληρώσουμε την κατάσταση. Έτσι, κατέληξα σε κάτι που στην αρχή φαινόταν λίγο «τρελό». Τα κελιά έχουν τηλεοράσεις. Εάν μπορούσαμε να φτάσουμε στα παιδιά μέσω της τηλεόρασής τους, ίσως να σώζαμε κάτι. Ζήτησα πληροφορίες για το τεχνικό κομμάτι και με τη βοήθεια αλληλέγγυων φίλων βρήκαμε ειδικά μηχανήματα που χρειαζόμασταν για τον σκοπό αυτό, στη διάρκεια των γιορτών στήναμε το κανάλι μαζί με την υποστήριξη της κοινωνικής υπηρεσίας της φυλακής και 10 Ιανουαρίου ήμασταν έτοιμοι. Ήταν Παρασκευή. Έφτιαξα ένα 10λεπτο μήνυμα, με οδηγίες για το πώς να συγχρονίσουν τα παιδιά τους δέκτες τους στο «Προσπαθώντας TV», το οποίο έπαιζε όλο το Σαββατοκύριακο στις τηλεοράσεις των κελιών. Δευτέρα πρωί αρχίσαμε τα μαθήματα. Από τότε, «γράφουμε» συνέχεια. Γράφουμε και παίζουν. Το κανάλι λειτουργεί σε 24ωρη βάση, προβάλλοντας ένα 6ωρο πρόγραμμα μαθημάτων, σε επανάληψη όλη την ημέρα. Με αυτό τον τρόπο, κάθε ημέρα προβάλλουμε διαφορετικά μαθήματα, τα οποία προβάλλονται στις τηλεοράσεις των μαθητών 4 φορές μέσα στο 24ωρο.
Η ιστορία αυτή, όπως σας την περιγράφω, όταν έγινε πραγματικότητα μού δημιούργησε δύο στενοχώριες. Η πρώτη ήταν γιατί δεν είχα σκεφτεί αυτή τη δυνατότητα πέρσι τον Μάρτιο. Γιατί πέρσι, με αυτές τις συνθήκες, είχαμε δύο μαθητές που πέτυχαν στις πανελλήνιες και πέρασαν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αν είχαμε το κανάλι από τότε, θα γίνονταν ακόμη πιο εύκολα τα πράγματα. Η δεύτερη στενοχώρια, όταν συνειδητοποίησα τι εργαλείο έχουμε, ήταν γιατί δεν έκανα αυτή τη σκέψη χρόνια πριν. Αυτό το κανάλι, όταν τελειώσει το lockdown, θα παραμείνει και θα γίνει ένα πολιτιστικό μέσο, δικό μας, για το οποίο θα δημιουργούν υλικό και οι ίδιοι οι μαθητές. Κάτι που, επίσης, θα γίνει μόλις τελειώσει αυτή η κατάσταση είναι ένα web radio, το οποίο το ετοιμάζαμε πριν από τον κορονοϊό αλλά μας πρόλαβε η πανδημία.
Από την πολυετή εμπειρία σας στην κοινότητα του Αυλώνα, θα λέγατε πως το σχολείο και τα βιβλία λειτουργούν ως διέξοδος για τα παιδιά; Πόσο επηρεάζονται από την εκπαιδευτική διαδικασία;
Θα σας πω το εξής και αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος που βρίσκομαι εκεί τόσα χρόνια. Εκείνο που εισπράττω είναι το βλέμμα και η γαλήνη στα πρόσωπα των παιδιών τον Μάιο. Έρχεται το παιδί τον Σεπτέμβριο στο σχολείο και έχει ένα πρόσωπο αγριεμένο, θυμωμένο, διαφορετικό, με συσπάσεις. Σιγά σιγά, ηρεμεί, χαλαρώνει, γλυκαίνει και γίνεται φυσιολογικό. Αυτό το πράγμα το χρειάζεται η εκπαίδευση για να αποδώσει, να βγάλει αρώματα. Δεν μπορεί να βγάλει αρώματα στον θυμό.
Αυτό που κάνουμε στο σχολείο δημιουργεί μια εσωτερική ηρεμία στα παιδιά, ώστε να αρχίσουν να σκέφτονται άλλες αξίες, να βλέπουν αλλιώς τη ζωή τους. Η μετάβαση αυτή είναι πάρα πολύ χρήσιμη για την ίδια τους τη ζωή, αλλά και για την ίδια την κοινωνία. Ξέρετε, ακόμη κι αν δεν πάψουν να είναι παραβατικοί, είναι λιγότερο παραβατικοί από πριν. Κι αυτό ακόμη είναι κέρδος και για τον εαυτό τους αλλά και για την κοινωνία. Και, εάν τους βοηθήσουμε, φεύγοντας από εκεί, όσα κέρδισαν και σκέφτηκαν μέσα στο σχολείο των φυλακών θα μπορέσουν να τα υλοποιήσουν στη συνέχεια. Πρέπει να θυμόμαστε ότι η ένταξη στην κοινωνία θέλει στηρίγματα.
Θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας μια χαρακτηριστική περίπτωση μαθητή σας στον οποίο να λειτούργησε ως εφαλτήριο για μια νέα ζωή η φοίτησή του στο σχολείο των φυλακών; Επί της ουσίας, ένα παράδειγμα αληθινού σωφρονισμού, δηλαδή.
Αυτός είναι ένας άλλος λόγος που με κάνει και βρίσκομαι τόσα χρόνια εδώ. Θα σας πω ένα νούμερο. Φέτος, με τα 2 παιδιά που πέρασαν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, έχω 31 παιδιά που είναι φοιτητές, συνολικά όλα αυτά τα χρόνια. 31 παιδιά κατάφεραν να δώσουν πανελλήνιες και να περάσουν στο πανεπιστήμιο.
Δεν είναι, όμως, μόνο αυτό, γιατί το σχολείο δεν χτίστηκε για την εισαγωγή σε πανεπιστήμιο, αν και όποτε συμβαίνει κάτι τέτοιο, φυσικά και χαιρόμαστε. Κέρδος είναι ακόμη και όταν τα παιδιά καταφέρνουν να περάσουν από τη μια τάξη στην άλλη. Γιατί το λέω αυτό; Οι μαθητές μας είναι εκείνοι που το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα τους έδειξε την πόρτα της εξόδου, πριν μπουν στη φυλακή. Μπαίνουν στη φυλακή, βλέπουν τη δουλειά που κάνουμε στο σχολείο και αρχίζουν να το αγαπούν.
Πώς νιώθετε, έπειτα από τόσα χρόνια συνεχούς δράσης, που σε ετήσια βάση μαθητές σας περνούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση; Είναι κάποιου είδους δικαίωση για εσάς και για όλο αυτό που κάποτε οραματιστήκατε;
Δεν έχω φτάσει ακόμη σε εκείνο που θεωρώ δικαίωση για τον αγώνα μου. Το να περάσει ένας μαθητής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σημαίνει ότι έχει μία πιθανότητα να βελτιώσει και την πνευματική του δύναμη και την ψυχική του, όχι επειδή θα λάβει περισσότερη γνώση, αλλά επειδή θα εμπιστευτεί τον εαυτό του. Όταν ένα παιδί κάνει επιτυχίες, αυτές οι επιτυχίες το δυναμώνουν και το κάνουν να πει: «θα τα καταφέρω».
Σημασία έχει τα παιδιά αυτά -και όλα τα παιδιά- να καταλάβουν ότι εκείνο που έχει αξία είναι να ζήσουν μια όμορφη ζωή. Αν μπορέσουν να παλέψουν προς αυτή την κατεύθυνση, αυτό θα δικαίωνε τον δάσκαλο. Γιατί, τι είναι ο δάσκαλος; Είναι εκείνος που έχει την τύχη να έχει στα χέρια του την επόμενη γενιά.
Τώρα, για εμένα, θα δικαιωθεί ο αγώνας μου όταν όλες οι φυλακές της Ελλάδας μοιάσουν με τον Αυλώνα. Δηλαδή… Στον Αυλώνα τι έχουμε; Έχουμε δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο, ΙΕΚ, έχουμε του κόσμου τα προγράμματα (πχ. αθλητικά και πολιτιστικά), κάναμε φέτος ρεκόρ εγγραφών, όπως σας είπα και στην αρχή, αγγίζοντας το ποσοστό του 95% -96%… Κρατήστε, όμως, ένα άλλο νούμερο. Πανελλαδικά, σε όλες τις φυλακές της Ελλάδας, οι τρόφιμοι που έχουν κάποιου είδους εκπαίδευση, οποιασδήποτε βαθμίδας, είναι περίπου 8% – 10%.
Ξέρετε γιατί; Δεν είναι ότι οι άνθρωποι εκεί δεν θέλουν και μόνο στον Αυλώνα θέλουν. Είναι γιατί δεν έχουμε σχολεία σε όλες τις φυλακές και, σε όποιες έχουμε, δεν λειτουργούν όλες οι βαθμίδες. Επίσης, πρέπει να στηθούν σχολεία που θα καλύπτουν όλες τις αιτήσεις. Εάν, για παράδειγμα, στήσουμε ένα σχολείο για 50 θέσεις και οι αιτήσεις είναι 200, τότε πώς και με ποια κριτήρια θα γίνεται η διαλογή; Άρα, για εμένα δικαίωση θα είναι όταν σε όλες τις φυλακές της χώρας λειτουργήσουν όλες οι βαθμίδες εκπαίδευσης σε τέτοιο βαθμό που να μπορούν να ικανοποιήσουν όλες τις αιτήσεις που θα έχουν.
Εξάλλου, η πρόσβαση στην εκπαίδευση για όλους όσοι είναι κρατούμενοι σε φυλακές και το επιθυμούν είναι δικαίωμα αναγνωρισμένο από το Σύνταγμά μας.
Για το τέλος, μιας και σήμερα είναι η Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου, θα θέλαμε να μας πείτε εάν πιστεύετε πως τα βιβλία, και κατ’ επέκταση η γνώση, μπορούν, πράγματι, να αλλάξουν τον κόσμο μας προς το καλύτερο.
Ναι. Ένα μεγάλο «ναι». Δεν γίνεται διαφορετικά. Αν ο κόσμος δεν αποκτήσει μια ουσιαστική γνώση, όχι μόνο πώς να κάνει το τριώνυμο ή ένα ευφυολόγημα… Τη γνώση τη χρειαζόμαστε για να μάθουμε τους ανθρώπους να μετατοπίζουν τη σκέψη τους όταν υπάρχει ανάγκη (πχ., σε ζητήματα ταμπού, νοοτροπιών από τις οποίες χρειάζεται να απαλλαγούμε κ.λπ.).
Αν, λοιπόν, δεν δώσεις ελευθερία πνεύματος στο νέο άνθρωπο για να αναπτυχθεί και να κρίνει οτιδήποτε έχει στηθεί όλα αυτά τα χρόνια, τότε δεν περπατάει θετικά η κοινωνία. Σκοπός είναι να περπατήσει θετικά η κοινωνία. Η γνώση είναι εκείνη που θα δώσει στο νέο άνθρωπο τη δύναμη να σκεφτεί. Κι ο εκπαιδευτικός είναι εκείνος που θα του δείξει τη γνώση, που θα τον κάνει να ανοίξει το βιβλίο, να μπορέσει να μορφωθεί, να μπορέσει να αλλάξει πρώτα τον εαυτό του κι έπειτα τον κόσμο.
