Στο δεύτερο βιβλίο του που κυκλοφορεί στα ελληνικά στις 14 Νοεμβρίου, «Ο Μύθος του Φυσιολογικού» (διαθέσιμο για παραγγελία εδώ), ο Dr. Gabor Maté εξερευνά τη σχέση ανάμεσα στην ασθένεια, το τραύμα και την κοινωνία, όπως είναι δομημένη τα τελευταία χρόνια.
Σε αυτό το πρωτοποριακό βιβλίο, ο Dr. Gabor Maté εξηγεί πώς οι δυτικές κοινωνίες, που είναι περήφανες για τα συστήματα υγείας τους, αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τις χρόνιες ασθένειες. Μετά από τέσσερις δεκαετίες κλινικής εμπειρίας, o Dr. Maté θεωρεί την επικρατούσα αντίληψη περί «φυσιολογικού» λανθασμένη, καθώς η συγκεκριμένη αντίληψη αγνοεί την επίδραση που έχουν στην υγεία μας το τραύμα, το στρες και ο σύγχρονος τρόπος ζωής.
Ο Dr. Maté προσφέρει τη δική του οπτική, καταρρίπτοντας τους κοινούς μύθους σχετικά με όσα μας αρρωσταίνουν, και συνδέει τις ανθρώπινες παθήσεις με τη φθίνουσα κατάσταση των κοινωνιών στις οποίες ζούμε.
Δύσκολα φαντάζεται κανείς τη ζωή ενός ατόμου χωρίς κάποιο τραύμα και είναι δύσκολο για τους περισσότερους ανθρώπους να ξέρουν τι να κάνουν γι’ αυτό.
– Μαρκ Έπσταϊν,* The Trauma of Everyday Life
Στο βιβλίο, ο Dr. Mate εξηγεί τι ακριβώς είναι το τραύμα, αλλά και τι προκαλεί:
Το αποτύπωμα του τραύματος είναι πιο ενδημικό από ό,τι συνειδητοποιούμε. Αυτή η πρόταση μπορεί να σας προκαλέσει σύγχυση, αφού η λέξη «τραύμα» έχει γίνει καραμέλα στην κοινωνία μας. Κατ’ αρχάς, ο κόσμος τής αποδίδει διάφορες καθημερινές ερμηνείες, οι οποίες συγχέουν και αμβλύνουν το νόημά της. Απαιτείται σαφής και περιεκτική αποσαφήνιση, ειδικά στον τομέα της υγείας – και, εφόσον όλα συνδέονται, σχεδόν και σε κάθε άλλο κοινωνικό πεδίο. Η συνήθης αντίληψη για το τραύμα φέρνει στον νου εικόνες από καταστροφικά γεγονότα: τυφώνες, κακοποίηση, ακραία παραμέληση και πόλεμο. Αυτό έχει το ακούσιο και παραπλανητικό αποτέλεσμα να τοποθετούμε το τραύμα στη σφαίρα του αφύσικου, του ασυνήθιστου, της εξαίρεσης. Εφόσον υπάρχει μια ομάδα ανθρώπων τους οποίους αποκαλούμε «τραυματισμένους», αυτό ασφαλώς σημαίνει ότι οι περισσότεροι δεν ανήκουμε σε αυτή την κατηγορία. Και εδώ πέφτουμε τελείως έξω.
Το τραύμα κυριαρχεί στην κουλτούρα μας, από την προσωπική λειτουργία μέχρι τις κοινωνικές σχέσεις, την ανατροφή των παιδιών, την εκπαίδευση, τη λαϊκή κουλτούρα, την οικονομία και την πολιτική. Μάλιστα, κάποιος χωρίς τα σημάδια του τραύματος θα ήταν παρίας στην κοινωνία μας. Βρισκόμαστε πιο κοντά στην αλήθεια όταν θέτουμε το εξής ερώτημα: Ποια η θέση του καθενός από μας στο ευρύ και απίστευτα συμπεριληπτικό φάσμα του τραύματος; Ποια από τα πολλά σημάδια του φέρει ο καθένας μας σε όλη τη ζωή του (ή στο μεγαλύτερο μέρος της) και ποιος είναι ο αντίκτυπος; Και ποιες πιθανότητες θα προκύψουν αν εξοικειωθούμε περισσότερο μαζί τους;
Προηγείται μια πιο βασική ερώτηση: Τι είναι το τραύμα; Όπως χρησιμοποιώ εγώ τη λέξη, το «τραύμα» είναι ένας εσωτερικός τραυματισμός, μια παρατεταμένη ρήξη ή διάσπαση εντός του εαυτού, λόγω των δύσκολων ή οδυνηρών γεγονότων. Με βάση αυτόν τον ορισμό, το τραύμα κατά κύριο λόγο είναι ό,τι συμβαίνει εντός κάποιου ως αποτέλεσμα των δύσκολων ή οδυνηρών γεγονότων που του τυχαίνουν. Δεν είναι τα ίδια τα γεγονότα. «Το τραύμα δεν είναι αυτό που συμβαίνει σε εσάς, αλλά αυτό που συμβαίνει εντός σας» – έτσι το εκφράζω εγώ. Σκεφτείτε ένα αυτοκινητικό ατύχημα, στο οποίο κάποιος παθαίνει διάσειση. Το ατύχημα είναι αυτό που συνέβη. η ζημιά είναι αυτή που διαρκεί στη συνέχεια. Παρομοίως, το τραύμα είναι μια ψυχική ζημιά που παραμένει στο νευρικό μας σύστημα, στο μυαλό και στο σώμα, διαρκώντας πολύ μετά το αρχικό συμβάν, έτοιμη να ενεργοποιηθεί ανά πάσα στιγμή. Είναι ένα σύνολο κακουχιών το οποίο απαρτίζεται από την πληγή αυτή καθαυτή και από τα βάρη που αυτή μας κληροδοτεί, τα οποία επιβάλλει στο σώμα και στην ψυχή μας: τα ανεπίλυτα συναισθήματα που μας επισκέπτονται. τους μηχανισμούς αντιμετώπισης που αυτά υπαγορεύουν. τα τραγικά, μελοδραματικά ή νευρωτικά σενάρια τα οποία ακούσια, αλλά αδυσώπητα, εξυφαίνονται. και προπάντων τον αντίκτυπο που όλα αυτά έχουν στο σώμα μας.
Όταν μια πληγή δεν επουλώνεται από μόνη της, υπάρχουν δύο πιθανότητες: Είτε θα παραμείνει ανοιχτή είτε, συνηθέστερα, θα καλυφθεί από ένα παχύ στρώμα ουλώδους ιστού. Ως ανοιχτή πληγή αποτελεί πηγή συνεχούς πόνου και ένα σημείο όπου μπορεί να χτυπάμε επανειλημμένως, ακόμη και με το παραμικρό ερέθισμα. Μας αναγκάζει να είμαστε πάντα σε εγρήγορση –να φροντίζουμε αιωνίως τις πληγές μας, όπως λέμε– και περιορίζει την ικανότητά μας να κινούμαστε ελεύθερα και να ενεργούμε με αυτοπεποίθηση, μην τυχόν και πάθουμε ξανά κακό. Η ουλή είναι προτιμότερη, παρέχει προστασία και κρατάει ενωμένους τους ιστούς, αλλά έχει και αυτή τα μειονεκτήματά της: Είναι σφιχτή, σκληρή, άκαμπτη, ανίκανη να θρέψει, ένα μουδιασμένο κομμάτι. Η αρχική υγιής, ζωντανή σάρκα δεν επανεμφανίζεται.
Το ανεπίλυτο τραύμα, είτε με ανοιχτή πληγή είτε με ουλή, είναι ένας περιορισμός του εαυτού, τόσο σωματικός όσο και ψυχολογικός. Περιορίζει τις εγγενείς ικανότητές μας και δημιουργεί μια μόνιμη στρέβλωση της άποψης που έχουμε για τον κόσμο και για τους άλλους. Το τραύμα, μέχρι να το φροντίσουμε, μας κρατάει παγιδευμένους στο παρελθόν, στερώντας μας τα πλούτη της παρούσας στιγμής, περιορίζοντας αυτό που μπορούμε να γίνουμε. Υποχρεώνοντάς μας να καταπιέζουμε τα πληγωμένα και ανεπιθύμητα κομμάτια της ψυχής μας, κατακερματίζει τον εαυτό. Μέχρι να το αντιληφθούμε και να το αναγνωρίσουμε γίνεται επίσης εμπόδιο στην ανάπτυξη. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως στη δική μου, διαβρώνει την αίσθηση αυταξίας μας, δηλητηριάζει σχέσεις και υπονομεύει την εκτίμηση που έχουμε για την ίδια τη ζωή. Στην πρώιμη παιδική ηλικία μπορεί να παρεμποδίσει την υγιή ανάπτυξη του εγκεφάλου. Και κάτι που όλοι έχουμε δει με τα μάτια μας, το τραύμα είναι ένα σημείο αναφοράς και συμβάλλει σε κάθε είδους ασθένειες σε όλη τη διάρκεια του βίου.
Όλες μαζί αυτές οι επιπτώσεις συνιστούν ένα μείζον και θεμελιώδες πρόσκομμα στην ευημερία πολλών, πάρα πολλών ανθρώπων. Για να αναφέρω άλλη μία φορά τα λόγια του Πίτερ Λεβίν: «Από τις αιτίες της ανθρώπινης οδύνης, το τραύμα είναι εκείνη που αποφεύγουμε, αγνοούμε, υποβαθμίζουμε, αρνούμαστε, παρεξηγούμε και παραμελούμε περισσότερο από όλες».
